The Economist Intelligence Unit od kilku lat tworzy ranking najbardziej i najmniej przyjaznych do życia miast, biorąc pod uwagę m.in. takie czynniki, jak kultura i środowisko oraz infrastruktura. W 2023 r. na pierwszym miejscu rankingu znalazł się Wiedeń, jeden z europejskich liderów realizacji koncepcji Smart City. W jaki sposób polskie miasta mogą dokonać podobnej transformacji, aby zasłużyć na miano „inteligentnych”?
- Zwiększanie efektywności energetycznej budynków powinno być priorytetem użytkowników, właścicieli, projektantów i wykonawców.
- Dążenie do niezależności energetycznej budynków to potężny impuls do rozwoju innowacji i gospodarki.
- Inwestorzy mogą liczyć na wsparcie finansowe z budżetu państwa oraz funduszy unijnych.
- Miasta, zamiast skupiać się tylko na systemach odprowadzania wody deszczowej, powinny zatrzymywać ją do użytku własnego (np. w czasie suszy i deficytów).
Te i inne tematy zostaną poruszone przez ekspertów budownictwa, transportu, energetyki czy data science na kongresie Smart City Forum. Jesienna edycja (XVII) odbędzie się 20-21.11.2023 r. w The Westin Warsaw Hotel.
Jak poprawiać efektywność energetyczną budynków?
Efektywność energetyczna, czyli stopień przygotowania budynków do zapewnienia ich użytkownikom komfortu cieplnego, ma bezpośredni wpływ na oszczędzanie energii, a w konsekwencji na ilość zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery (gazów cieplarnianych i pyłów zawieszonych) oraz na wydatki z budżetu. Podstawowe działanie, które poprawia efektywność energetyczną budynków, to termomodernizacja.
Termomodernizacja obejmuje różne zabiegi mające na celu redukcję zapotrzebowania energetycznego na ogrzanie/ochłodzenie budynków oraz przygotowanie ciepłej wody użytkowej. Może to być chociażby:
- wymiana lub modernizacja systemów grzewczych,
- ocieplenie przegród zewnętrznych oraz dachów, stropów i podłóg,
- zapewnienie szczelności okien, drzwi i bram garażowych,
- wymiana oświetlenia i urządzeń na energooszczędne.
Oprócz termomodernizacji miasta powinny promować wykorzystanie OZE czy ciepła sieciowego. Kampania informacyjna „Czas na oszczędzanie energii” prowadzona przez Ministerstwo Gospodarki od 2007 r. zwraca również uwagę na zmianę złych nawyków, przez które energia po prostu się marnuje. W broszurze promującej racjonalne działania w tym zakresie wspomniano m.in. o wyłączaniu nieużywanych sprzętów, nie zostawianie ich w trybie czuwania czy gotowaniu z użyciem przykrywki. Edukacja obywateli jest więc bardzo ważnym elementem poprawy efektywności energetycznej całych miast i regionów.
Jakie trendy w budownictwie pomagają poprawiać efektywność energetyczną?
Publikacja „Poprawa charakterystyki energetycznej budynków. Poradnik” wydana przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii we wrześniu 2023 zawiera praktyczne wskazówki dla projektantów i wykonawców, dzięki którym powstają przyjazne dla środowiska i klimatu budynki o niskim zużyciu energii. Wśród dobrych praktyk warto wymienić zwracanie uwagi na wysoką izolacyjność cieplną przegród zewnętrznych, projektowanie wydajnych systemów ogrzewania, wentylacji i oświetlenia korzystających z OZE, eliminację mostków cieplnych czy nie zadowalanie się jedynie spełnieniem minimalnych wymagań efektywności energetycznej wynikających z przepisów techniczno-budowlanych.
Oprócz tego ciekawym trendem jest tzw. budownictwo naturalne. Wykorzystuje się w nim „zielone” materiały: drewno, kamień, glinę, słomę czy konopie. Wyróżnia je niska energia wbudowana, czyli wymagająca małych nakładów energetycznych produkcja i przygotowanie do zastosowania w budynku. Poza tym takie materiały mogą być pozyskiwane lokalnie (mają więc niższy ślad węglowy) lub wykorzystane ponownie albo są biodegradowalne.
Finansowanie budownictwa efektywnego energetycznie i wykorzystywania OZE
Inwestorzy, którzy wdrażają budownictwo efektywne energetycznie oraz wykorzystują OZE, mogą liczyć na wsparcie finansowe. Wśród źródeł finansowania warto wymienić np. programy priorytetowe „Czyste Powietrze” i „Mój Prąd”, możliwość otrzymania dofinansowania z Funduszu Termomodernizacji i Remontów, ulgę termomodernizacyjną, program „Stop Smog” oraz programy ograniczenia niskiej emisji.
Czy dążenie do niezależności energetycznej budynków ma sens?
Projektowanie i budowanie nieruchomości niezależnych energetycznie, które pobierają energię przede wszystkim ze źródeł odnawialnych, jest zgodne z ogólnym kierunkiem działań oczekiwanym od krajów członkowskich (dyrektywa 2010/31/UE). Aktualizacje unijnych wytycznych mają na celu maksymalne oszczędności w zakresie nakładów inwestycyjnych oraz kosztów eksploatacji przez cały cykl życia budynku.
Podnoszenie sprawności energetycznej nie tylko zapobiega bezpowrotnym stratom energii, ale także pobudza do rozwoju innowacyjnych technologii. Według wspomnianego wcześniej poradnika stanowi to impuls do postępu gospodarczego poszczególnych miast i regionów, a w konsekwencji całej polskiej gospodarki.
Miasta gąbki – sposoby na realizację założeń koncepcji spongecity w polskich miastach
Zmiany klimatu zwiększają częstotliwość opadów, co w coraz bardziej zabetonowanych przestrzeniach miejskich rodzi poważny problem: woda deszczowa nie ma gdzie się podziać, a to skutkuje powodziami błyskawicznymi i podtopieniami. Pojęcia „miasta gąbki” (spongecity) po raz pierwszy użył w 2012 r. prezydent Xi Jinping, komentując serię powodzi w Chinach, którą wywołała niska przepustowość systemów kanalizacji i powszechność materiałów nieprzepuszczalnych (betonu i asfaltu). Koncepcja miasta gąbki zakłada przenoszenie na grunt miejskiej gospodarki wodnej zaobserwowanych w przyrodzie doskonałych rozwiązań magazynowania i oddawania zasobów wodnych. Umożliwia to nie tylko zapobieganie powodziom i podtopieniom, ale także zatrzymywanie wody deszczowej na użytek własny miast.
Jak jednak zrealizować koncepcję spongecity? Głównie poprzez rozwój zielonej i błękitnej infrastruktury. Obejmuje to nie tylko rewitalizację i zakładanie parków miejskich, łąk kwietnych, oczek wodnych, zbiorników retencyjnych, ogrodów deszczowych czy innych zielonych terenów charakteryzujących się dużą przepuszczalnością powierzchni, ale również nowoczesne, innowacyjne i proekologiczne rozwiązania w budownictwie. Takimi elementami są np. zielone dachy i ściany. Równie ważna jest też edukacja mieszkańców i zachęcanie ich do wprowadzania ekologicznych zachowań w życiu codziennym – wszystkie te punkty wchodzą w skład dobrych praktyk, do podejmowania których Ministerstwo Klimatu i Środowiska zachęca samorządy terytorialne.
Jakie realizacje można zaobserwować w polskich miastach? Za przykład mogą posłużyć laureaci II edycji konkursu „Miasta z Klimatem” w kategorii „Miasta powyżej 100 000 mieszkańców”. W Katowicach wybudowano kanalizację deszczową w okolicy ulic Gospodarczej i Górnego Dorobku – to ponad 115 m sieci kanalizacyjnej oraz system zbiorników retencyjnych o pojemności aż 437,5 m3. Zmagazynowaną wodę Katowice zamierzają wykorzystać m.in. do podlewania zieleni miejskiej i czyszczenia ulic. Kraków z kolei zdecydował się na rewitalizację Parku Duchackiego, co miało na celu ograniczenie powodzi i podtopień, z którymi zmagało się miasto. W ramach inwestycji podzielono system stawów na dwie części. Staw górny stwarza dobre warunki do rozwoju bioróżnorodności, a dolny pełni funkcję retencyjną i wypoczynkową.
Koncepcja Smart City odpowiedzią na najbardziej palące problemy
Przeciwdziałanie degradacji środowiska i ociepleniu klimatu czy bezpieczeństwo energetyczne obywateli i całych państw to tylko kilka bardzo aktualnych, palących kwestii. Wdrażanie koncepcji Smart City doskonale wpisuje się w działania prewencyjne, które mogą podejmować rady miast i samorządy terytorialne. Konkretne przykłady sposobów ich realizacji zostaną omówione na XVII edycji Smart City Forum 20 i 21 listopada 2023 r.
