Mieszkanie w strukturze potrzeb człowieka zapewnia przestrzeń do życia, a tym samym do zaspokajania innych potrzeb zarówno podstawowych, jak i tych wyższego rzędu. Niektórzy wskazują nawet na to, że – ze względu na mnogość funkcji jakie pełni – mieszkanie spełnia w zasadzie potrzeby na wszystkich szczeblach piramidy Maslowa. W związku z tym kwestia mieszkaniowa to problem społeczny , który często pojawia się w badaniach.
Doświadczenia mieszkaniowe Polaków w bardzo dużej mierze uwarunkowane są momentem wejścia w dorosłe życie. Pokolenie osób urodzonych do około 1970 roku często miało możliwość (po roku 1989) uzyskania własności mieszkania za niewielką część jego wartości. Sytuacja ta nie dotyczyła już ludzi kupujących mieszkania w gospodarce rynkowej. Charakterystycznym problemem tej grupy jest to, że zmagała się z brakiem zdolności kredytowej lub zadłużała się długoletnim kredytem hipotecznym, często w obcej walucie. Być może dlatego pokolenie urodzonych po 1990 roku znacznie ostrożniej podchodzi do zaciągania kredytów hipotecznych. Poza tym wymogi bankowe – zaostrzone po kryzysie 2008 roku – często uniemożliwiały skorzystanie z tej opcji.
Najważniejsze tendencje w sytuacji mieszkaniowej poszczególnych pokoleń Polaków.
| Sposób uzyskiwania mieszkania | Największe problemy w okresie zakładania rodziny | Sytuacja po 1989 r. | Obecne wyzwania dla polityki mieszkaniowej | |
| Pokolenie osób urodzonych ok. 1920-1940 r. | Budownictwo państwowe (komunalne) Budownictwo zakładowe Mieszkania na ziemiach odzyskanych | Przeludnienie Hotele robotnicze Dokwaterowywanie Brak podstawowych instalacji | Możliwość wykupu mieszkania za kilka procent jego wartości | Stan techniczny zasobów Dostępność mieszkań (windy, podjazdy) Opieka w miejscu zamieszkania |
| Pokolenie osób urodzonych ok. 1940-1970 |
Budownictwo spółdzielcze (lokatorskie, a od 1972 r. własnościowe) | Długi okres oczekiwania na możliwość uzyskania mieszkania Konieczność współzamieszkiwania wielopokoleniowych rodzin | Uzyskanie odrębnej własności lokalu za część wartości mieszkania | Efektywność energetyczna zasobów Dostępność mieszkań (windy) |
| Pokolenie osób urodzonych ok. 1970-1990 | Zakup mieszkania za długoletni kredyt (w latach 2004-2008 dominacja kredytów walutowych) | Brak zdolności kredytowej Konieczność wynajmowania mieszkania z grupą innych osób | Spłata kredytu (ograniczenie możliwości konsumpcyjnych) | Pomoc w spłacie kredytu w sytuacjach losowych |
| Pokolenie osób urodzonych po 1990 r. | Zakup mieszkania za kredyt lub wynajem mieszkania na rynku | Brak zdolności kredytowej (Konieczność wynajmowania mieszkania z grupą innych osób Zamieszkiwanie z rodzicami | Spłata kredytu lub czynsz najmu (ograniczenie możliwości konsumpcyjnych) | Pomoc w uzyskaniu samodzielnego mieszkania (na wynajem lub z opcją dojścia do własności) |
Źródło: opracowanie własne
W badaniu Habitat for Humanity i MillwardBrown[1]
52% ankietowanych wskazało na problem braku mieszkania i perspektyw na jego
posiadanie. Problem ten najbardziej doskwiera w dużych miastach (powyżej
500 tys. mieszkańców), gdzie wymienia go 74% badanych. Odsetek ten spada wraz
z wielkością miasta. Najrzadziej problem
ten występuje na wsi, gdzie dostrzega go 45% ankietowanych. Sytuację tę w dużej
mierze determinują wysokie i stale rosnące – szczególnie w dużych miastach
– ceny mieszkań.
[1] Habitat for Humanity Poland, MillwardBrown, Badanie na temat mieszkalnictwa w Polsce, czerwiec 2015 r.