Prawo pierwokupu stanowi ważne ograniczenie prawa własności. Prawo to jest niezbywalne i niepodzielne. Rzecz – na przykład nieruchomość może zostać sprzedana osobie trzeciej tylko pod warunkiem, że uprawniony do pierwokupu swego prawa nie wykona. Podpisuje się wówczas umowę warunkową, która staje się umową sprzedaży, jeżeli uprawniony nie skorzysta z przysługującego mu prawa pierwokupu. Jednak uprawniony musi zostać niezwłocznie powiadomiony o treści zawartej umowy warunkowej i może skorzystać z przysługującego mu prawa poprzez złożenie przed notariuszem oświadczenia woli.
Jeżeli zawarcie umowy sprzedaży rzeczy – np. nieruchomości – wymaga zachowania szczególnej formy, tu: formy aktu notarialnego, oświadczenie o wykonaniu pierwokupu powinno być złożone w tej samej formie. Jeżeli uprawniony złoży takie oświadczenie, nabywa on własność rzeczy za cenę przewidzianą w umowie warunkowej.
Wykonanie, co do zasady, w ciągu miesiąca
Prawo pierwokupu w przypadku nieruchomości wykonuje się w ciągu miesiąca., chyba że w umowie zastrzeżono inaczej. Jeżeli zobowiązany z tytułu pierwokupu sprzedał rzecz osobie trzeciej bezwarunkowo lub nie zawiadomił uprawnionego o sprzedaży czy nie podał mu do wiadomości istotnych postanowień umowy, ponosi on odpowiedzialność za wynikłą szkodę, ale umowa jest ważna. Natomiast jeżeli prawo pierwokupu przysługiwało z mocy ustawy Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego, współwłaścicielowi lub dzierżawcy, sprzedaż dokonana bezwarunkowo staje się nieważna.
Najczęściej prawo pierwokupu przysługuje:
- Agencji Nieruchomości Rolnych – w przypadku nieruchomości rolnych
- współwłaścicielowi w razie sprzedaży przez współwłaściciela nieruchomości rolnej, udziału we współwłasności lub części tego udziału
- gminie – w przypadku sprzedaży niezabudowanych gruntów gminnych oddanych
w użytkowanie wieczyste
