Dawne umowy sprzedaży nieruchomości Skarbowi Państwa na cele publiczne, to w większości przypadków też wywłaszczenia. Na skutek epidemii koronawirusa termin na złożenie wniosku o zwrot wywłaszczonej nieruchomości uległ przedłużeniu do 23 lipca 2020 r. W wielu przypadkach, gdy nie przyznano odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość lub przyznano je z naruszeniem przepisów, nadal można ubiegać się o odszkodowanie.
Pomimo tego, że pierwotny termin końcowy na składanie wniosków o zwrot wywłaszczonych nieruchomości przed 20 laty i więcej nieubłaganie się zbliżał ku końcowi (pierwotnie miał to być 14 maja 2020 r., ale wskutek przepisów specustawy ten termin zawity prawa materialnego został zawieszony do 22 maja 2020 r.), nadal wiele osób nie wie, że może ubiegać się o zwrot wywłaszczonych nieruchomości, które były przejmowane na podstawie aktów notarialnych (sprzedaży, a nie kiedy też zamiany), zawieranych w dawnych państwowych biurach notarialnych.
Tymczasem w większości przypadków umowy sprzedaży Skarbowi Państwa to umowy wywłaszczeniowe, które były zawierane na podstawie różnych ustaw regulujących procedurę wywłaszczeniową. W zamian za zawarcie takiej umowy w warunkach zagrożenia wywłaszczeniem, ówcześni właściciele otrzymywali jednorazowe odszkodowanie (cenę sprzedaży), a Skarb Państwa w szybszym sposób, bez przeprowadzania pełnej procedury wywłaszczeniowej, pozyskiwał niezbędne nieruchomości.
Wiele z tych wywłaszczonych nieruchomości nie zostało wykorzystanych na cel wywłaszczenia w całości lub w części i dlatego można ubiegać się o ich zwrot, jeśli są spełnione przesłanki ustawowe.
W przypadku gdy sprzedana Skarbowi Państwa (wywłaszczona) nieruchomość nie została wykorzystana na cel wywłaszczenia poprzedni właściciel lub jego spadkobiercy mogą żądać zwrotu nieruchomości w naturze, niezależnie od tego ile czasu upłynęło od wywłaszczenia. Ważne by nieruchomość nadal stanowiła własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego ( gminy, powiatu lub województwa ) i przed 1 stycznia 1998 r. nie została sprzedana albo nie ustanowiono na niej prawa użytkowania wieczystego.
Zmiany w ustawie o gospodarce nieruchomościami wprowadziły ramy czasowe, które przewidywały, że tylko do 14 maja 2020 roku będzie można się ubiegać się o zwrot wywłaszczonych nieruchomości, niezależnie kiedy zostały wywłaszczone. Z kolei od 15 maja 2020 r. zakładano, że będzie można się ubiegać już tylko o te nieruchomości, które wywłaszczone nie więcej niż 20 lat wstecz. Tym samym definitywnie miała zostać zamknięta możliwość ubiegania się o nieruchomości wywłaszczone w PRL, gdy wywłaszczenia były źródłem taniego pozyskiwania nieruchomości przez Skarb Państwa pod cele publiczne jak np. osiedla mieszkaniowe, szkoły czy wszelkie zakłady przemysłowe. Z uwagi na to, że za takie nieruchomości należało się wyłącznie wynagrodzenie w ustawowej wysokości, nieruchomości wywłaszczano bez liczenia się z rzeczywistymi potrzebami ówczesnych inwestorów i przede wszystkim bez poszanowania praw ówczesnych właścicieli.
Jednak z uwagi na wprowadzenie stanu zagrożenie epidemiologicznego, a następnie stanu epidemii, terminy zawite prawa administracyjnego zostały zawieszone. Z kolei na skutek kolejnej zmiany przepisów, termin ten rozpocznie swój bieg na nowo od 23 maja. Tym samym tylko do 23 lipca 2020 r. można składać wnioski o zwrot wywłaszczonych w PRL nieruchomości.
Próbę odzyskania wywłaszczonych nieruchomości powinni podjąć także poprzedni właściciele lub ich spadkobiercy, w sytuacji gdy wcześniej umorzono postępowania (często niezgodnie z prawem zamykając w ten sposób drogę do odzyskania nieruchomości) i wszyscy ci, którym odmówiono zwrotu wywłaszczonych nieruchomości jeszcze zanim weszła w życie ustawa o gospodarce nieruchomościami.
Pierwszym krokiem do odzyskania nieruchomości jest analiza decyzji lub umowy sprzedaży Skarbowi Państwa, które co do zasady pozwalają ustalić rzeczywisty cel wywłaszczenia. W przypadku umów sprzedaży Skarbowi Państwa niezbędna jest też prawidłowa analiza takiej umowy i ustalenie czy rzeczywiście mamy do czynienia z wywłaszczeniem.
W niektórych przypadkach za wywłaszczone nieruchomości nie przyznawano odszkodowania poprzednim właścicielom lub przyznano je z naruszeniem ówczesnych przepisów.
Obowiązujące dziś przepisy dają możliwość ubiegania się o odszkodowanie, jeśli w dacie wywłaszczenia odszkodowanie się należało, a nie zostało przyznane (dot. to m.in. wywłaszczenia nieruchomości pod drogę lub wywłaszczenia części nieruchomości, stanowiącej większą całość ).
Z kolei w przypadku gdy odszkodowanie przyznano, ale z rażącym naruszeniem ówczesnych przepisów, również można podjąć próbę uzyskania odszkodowania (po wcześniejszym stwierdzeniu nieważności decyzji o odszkodowaniu).
Z uwagi na to, że terminy zawite prawa administracyjnego już za kilka dni rozpoczną swój bieg, warto nie czekać i już dziś podjąć próbę odzyskania wywłaszczonej nieruchomości.
Marek Foryś, radca prawny
www.forys.com.pl
kancelaria@forys.com.pl
Autor jest radcą prawnym od 16 lat pomagającym w odzyskiwaniu wywłaszczonych nieruchomości i uzyskiwaniu za nie odszkodowań. Prowadzi własną kancelarię prawną zajmującą się tematyką nieruchomości i innych powiązanych z nimi dziedzin prawa www.forys.com.pl
